| Metaforen | ||
| But the greatist thing by far is to be a
master of metaphor. It is the only thing that can not be learnt by
others; and it is also a sign of genius, since a good methaphor implies
an intuitive perception of the similarity in dissimilars Aristoteles [Poetics 1459a5] |
||
| Het Nederlandse equivalent van metafoor (letterlijk: overdracht, overdrachtelijk woordgebruik): 'Beeldspraak' geeft wellicht nog duidelijker het gebruik weer. |
Niet alleen in het dagelijks spraakgebruik maar ook in de wetenschap en de filosofie speelt de metafoor een belangrijke rol in de communicatie en in ons kennis, begrip van bepaalde zaken. Op de rol en het belang van metaforen t.a.v. kennis en inzicht zal in de sectie verder worden ingegaan. Aristoteles geeft voor het gebruik van metaforen de volgende redenen: beeldende voorstelling, bondigheid, versterking of verzwakking, vermijden van obsceniteiten (deze rede heb ik in hedendaagse literatuur niet meer gezien), en versiering.
Andere filosofen verwerpen het gebruik van metaforen. Zo verdedigde Locke 'plain speech' omdat 'artificial and figurative words insinuate wrong ideas, move the passions and mislead the judgement' . Ook J.S. Mills en Hobbes verwerpen het gebruik van metaforen. Echter Susan Haack laat in een essay over metaforen zien dat deze drie filosofen zelf wel gebruik maken van metaforen [Haack 1998 p69 ev] soms zelfs in dezelfde tekst waarin ze zich ertegen keren.
Donald Davidson maakt een dieper gaande analyse
in 'Truth & Interpretation' [DD-TnI hfd. What Metaphors mean]. Hij is het
niet eens met de gebruikelijke opinie dat het gaat om een dubbele betekenis van
de woorden. Dat is wel het geval bij wat hij noemt dode metaforen zoals in
riviermond of zoals bij tafelpoot en poot van een dier; Als je
iets onder een tafel wil schuiven waar ook een hond onder ligt kan iemand kan
zeggen 'let op die poot' (De voorbeelden in het Engels waren niet direct
bruikbaar).
De interessante metaforen zijn volgens hem niet eenvoudige in andere woorden te
vertalen, zoals een plaatje niet te weer te geven is in duizend woorden [DD-TnI
p263]. Interessant is dat dit aansluit bij het Nederlandse woord 'beeldspraak'.
Metaforen laten ons iets "zien" dat een inzicht geeft in wat de
spreker bedoelt zonder het te benoemen. Dit
verklaard waarom veel metaforen niet eenvoudig te weerleggen zijn. Weerlegging
in hetzelfde domein van de beeldspraak is dikwijls een goede en efficiënte
mogelijkheid, zie voorbeelden hieronder.
In een discussie of debat kan het gebruik van een metafoor doorslaggevend zijn. Het beste antwoord in de praktijk is het beantwoorden met een metafoor, liefst met dezelfde in een aangepaste vorm. Dat is niet alleen een tegen argument maar het verzwakt ook de oorspronkelijk krachtige uitspraak.
Enkele voorbeelden uit de praktijk:
| Metaforisch argument | Metaforisch tegenargument |
| "Onderdruk wordt alles vloeibaar" management uitdrukking dat onder druk van boven het werk, project wel sneller kan. | "Ja, maar we willen wel wat vastigiheid het moet ons niet door de vingers glippen" |
| "Je kunt niet half zwanger zijn" Gebruikt om consequent een bepaalde richting uit te voeren | het heeft even geduurd voor ik er het juiste(?) antwoord op had: "dat is zo. maar willen we het risico van een meerling". (ik heb dit overigens alleen door mannen horen gebruiken), |
| "Je kunt niet blazen en je adem inhouden" m.a.w. je moet de risico's en kosten van een besluit nemen; | "dat is zo maar willen we echt onze laatste adem uitblazen". |
| "Die situatie is een kankergezwel" waarmee impliciet krachtige maatregelen worden gesuggereerd (weg snijden) | afzwakking: "het is hoogstens een middelzware ontsteking". |
| Perelman [Ch.P--RnA] verwijst naar de discussie tussen Leibniz en Lock, Lock gebruikt als metafoor voor kennis: een massief stuk marmer waarop ervaring zijn sporen achterlaat | Leibniz verwerpt Locks metafoor, met de tegenwerping dat een dooraderd stuk marmer van nature makkelijker een \andere/vorm aan neemt dan een ander stuk met minder aders. |